Đối với nhiều hành giả vừa bước chân vào con đường hành trì, tu tập thiền thường bị coi là việc tìm cầu một sự im lìm huyền bí, hoặc là một trải nghiệm hỷ lạc mà người tập phải nỗ lực đạt tới. Thế nhưng, khi nghiên cứu về Ngài Mahāsi cho người mới, chúng ta sẽ bắt gặp một tư duy rất khác biệt: thiền định không nhằm mục tiêu thay đổi bản chất con người mình, mà là để thấu thị bản thân một cách minh bạch trong từng sát-na.
Xuyên suốt những Ngài Mahasi bài giảng, Vị thầy luôn chỉ dạy một triết lý sơ đẳng nhưng vô giá: phải nhận diện rõ rệt các trạng thái của thân và tâm, trong đúng hình hài nguyên sơ của chúng. Người tập không nên dùng sự tưởng tượng, suy diễn logic, hay cố gắng áp đặt một cảm giác đặc biệt nào. Điều kiện tiên quyết chỉ là cái “biết” — một sự liễu tri thông suốt, thực tế và không kèm thái độ đánh giá.
Ở bước khởi đầu, phương pháp của Ngài Mahāsi là lựa chọn tối ưu bởi đặc tính có trình tự, dễ hiểu và dễ áp dụng. Người hành trì được dẫn dắt quan sát một đề mục rất sơ đẳng: cảm giác phồng lên và xẹp xuống của bụng khi hít thở. Khi bụng phồng lên thì biết là “phồng”, khi bụng thu lại thì biết là “xẹp”. Cách thức vận hành không có gì phức tạp. Nếu tâm phóng túng ra ngoài, chỉ việc niệm “suy nghĩ”; khi có tiếng động lọt vào tai, hãy niệm “nghe”. Đừng nên phiền muộn hay cáu kỉnh với chính mình, sau đó nhẹ nhàng tái thiết lập sự chú ý vào đề mục chính.
Trong nội dung của Ngài Mahasi bài giảng, Ngài thường truyền đạt: chính cái thấy biết tỉnh thức này, nếu được vận hành một cách bài bản và liên tục, sẽ dần hé lộ bộ mặt thực của anicca, dukkha và anattā trong vạn vật. Người mới khởi sự không bắt buộc phải nắm vững giáo lý thâm sâu từ sớm. Chỉ cần tuân thủ đúng phương pháp, nhận thức sẽ tự động hoàn thiện dần.
Yếu tố then chốt khi học Ngài Mahāsi cho người mới chính là cách chúng ta đối diện với việc hành trì. Ngài không ủng hộ việc gắng sức thái quá, cũng chẳng chấp nhận sự lơ là, buông trôi. Quan trọng là duy trì sự nỗ lực điều độ, chánh niệm hài hòa và lòng kiên tâm sắt đá. Hành thiền không giống như một cuộc đua giành giải thưởng, mà là quá trình quay về để trực diện quan sát mọi vận hành của thân tâm.
Chẳng những trong khi tọa thiền, Ngài Mahāsi còn khuyên hành giả ứng dụng chánh niệm vào bốn oai nghi: trong suốt các trạng thái đi, đứng, nằm hay ngồi. Lúc vận động bước đi, hãy biết là đi; khi dừng lại, hãy rõ biết là đứng. Chính vì vậy, thiền không còn bị bó hẹp trong các buổi tập riêng lẻ, mà biến chuyển thành một thói quen tự nhiên trong đời sống mỗi ngày.
Với những người mới tập, con đường theo Ngài Mahāsi cho người mới là một đạo lộ trung thực và chắc chắn. Chẳng cần Thien su Mahasi những tín ngưỡng cực đoan hay mong cầu các hiện tượng lạ thường. Chỉ cần một tấm lòng thành thực để nhìn lại mình, một sự nhẫn nại để duy trì, cùng sự khiêm tốn để đón nhận bài học từ chính thân tâm mình. Từ những chất liệu đó, trí tuệ sẽ tự nhiên phát khởi và lớn mạnh dần.